در سند چشم‌انداز بيست سالۀ جمهوری اسلامی ايران، در افق 1404 هجري شمسی، کشور ایران به لطف خدا و در پرتو ايمان و عزم ملي و كوشش برنامه‌ريزی شده و مدبرانۀ جمعي كشوري توسعه‌يافته از نظر اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه، با هويت اسلامي و انقلابي، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بين‌الملل و جامعۀ ايراني جامعه‌ای توسعه يافته، برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري و متكي بر سهم برتر منابع انساني و سرماية اجتماعي در توليد ملي، امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعي مبتني بر بازدارندگي همه جانبه توصیف‌شده و بی‌شک نشر تولیدات علمی در این میان بسیار جدی و اثرگذار برای تولید آثار علمی قابل عرضه در سطح بین‌المللی امری نیازمند جدیت و عزم همگانی است

مرکز نشر دانشگاهی طی سالیان گذشته، به دلیل نگاه جامع و ملی به نشر دانشگاهی و تلاش مدام برای فراهم کردن امکان رشد متوازن رشته‌های دانشگاهی و احساس مسئولیت در قبال رسالت حفظ و پاسداشت زبان فارسی و معرفی آن به عنوان زبان علم و فناوری در منطقه، جایگاه ارزشمندی در جامعۀ علمی کشور کسب کرده است. تعداد کتاب‌های درسی و مرجع که طی سال‌ها در این مرکز به زیور طبع آراسته شده و در اکثر قریب به اتفاق دانشگاه‌های کشور و برخی دانشگاه‌های خارج از کشور استفاده شده و می‌شود، نشان‌دهندۀ نقش اساسی آن در عرصۀ آموزش عالی کشور است. توجه جدی به ویرایش علمی و محتوایی، برگزاری دوره‌های آموزشی بلند مدت و کوتاه مدت ویرایش و نیز تربیت ویراستاران متخصص و مجرب از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد مرکز نشر دانشگاهی است که موجب شده همواره در حیطۀ نشر کمیت در سایه کیفیت قرار گیرد و مرکز نشر علاوه بر عرضۀ خدمات ارزشمند، نقش الگوی تولید با کیفیت کتاب دانشگاهی را نیز برای سایر ناشران ایفا کند.  حفظ و تقویت این مرکز و حمایت همه جانبه از تلاش‌های اخیر آن برای به کارگیری فناوری‌های نوین نشر، از جمله ایجاد شبکۀ نشر مجلات و مقالات علمی و فراهم آوردن مقدمات فعالیت در عرصۀ نشر الکترونیک عاملی مؤثر در رشد و توسعۀ علم و فناوری کشور خواهد بود.

فرایند شکل‌گیری مرکز نشر دانشگاهی
پس از انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها، رسیدگی به فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی استادان برعهدۀ «کمیتۀ ترجمه، تألیف و تصحیح کتاب‌های دانشگاهی» گذاشته شد. با توجه به فعالیت گستردۀ این کمیته و پیش‌بینی چاپ حدود یک هزار جلد کتاب دانشگاهی در 1359/12/23، با نظارت شورای عالی مسئولیت امور انتشاراتی ستاد انقلاب فرهنگی بر عهده مرکز نشر دانشگاهی قرار گرفت (مصوبۀ 7/5003 مورخ 59/12/23). در تاریخ 1364/07/02 شیوه‌های نظارت شورای عالی انقلاب فرهنگی بر مرکز نشر دانشگاهی و تعیین اعضای شورای مرکز به تصویب رسید که در همان مصوبه مقرر شد مرکز نشر به صورت خود کفا اداره شود. در تاریخ 1365/03/13 اساسنامۀ مرکز نشر دانشگاهی در 13 ماده و 8 تبصره به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید که تا آن زمان مرکز سهم کوچکی از بودجۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی را دریافت می‌کرد و اسناد هزینه‌های خود را به شورا تحویل می‌داد
شایان ذکر است تا مدتی پس از قطع بودجه، به دلیل وجود منابع مالی قبلی حاصل از انتشار و فروش پژوهش‌های استادان در زمان تعطیلی دانشگاه‌ها مرکز نشر دانشگاهی چندان دچار مشکل مالی نبود. بعد از بازگشایی دانشگاه‌ها و شروع فعالیت سازمان‌های انتشاراتی دانشگاهی و نیز فعال شدن بخش خصوصی در زمینۀ انتشار کتاب‌های دانشگاهی از درآمد مرکز کاسته شد و ناگزیر برای حفظ و تداوم تولید به صرفه جویی در هزینه‌ها روی آورد. نهایتاً در 1377/03/19 طبق بند 5 مصوبۀ جلسۀ 421 شورای عالی انقلاب فرهنگی مقرر شد، مرکز نشر دانشگاهی و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) از شورای عالی انقلاب فرهنگی جدا و به وزارت فرهنگ و آموزش عالی ملحق شود و روسای این دو مرکز نیز با پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب شورای عالی تعیین شوند طبق  بند 4 این مصوبه ارزیابی فعالیت‌های هنری، فرهنگی، آموزشی و پژوهشی به وظایف هیئت نظارت و بازرسی اضافه و قرار شد این هیئت سالانه گزارش ارزیابی‌های خود در این زمینه‌ها را به شورای عالی عرضه کند. با توجه به مصوبۀ جلسۀ 421 شورای عالی انقلاب فرهنگی درنهایت در سال 1382 مرکز نشر دانشگاهی با اساسنامۀ جدید مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت کامل به آن وزارت ملحق و مقرر شد با شخصیت حقوقی مستقل و با بودجۀ مصوب وزارتخانه اداره شود

وظایف مرکز نشر دانشگاهی
بر اساس مصوبۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی سامان دادن به وضعیت نابسامان کتاب‌های دانشگاهی و آماده‌سازی کتابهای وزین به جای جزوه‌های آشفته و مغلوط، تهیۀ کتاب‌های متفاوت به صورت واژه‌نامه و واژگان و رفع ناهماهنگی‌های موجود در سطح کتاب‌های علمی برعهدۀ مرکز گذاشته شد، که قرار بود در 16 گروه علمی و تخصصی هر گروه شامل رئیس و 5 نفر هیئت علمی‌ـ‌پژوهشی و 3 الی 5 نفر ویراستار و کارشناس مؤلف و مترجم و مصحح انجام شود.
برای رفع مشکلات ترجمۀ مفاهیم علمی به زبان فارسی و به دلیل در دسترس نبودن واژگان، واژه‌نامه و فرهنگ‌های مطلوب و باتوجه به نبود مجموعه‌ای به نام فرهنگستان زبان و ادب فارسی (تأسیس در سال 1368)، این مرکز از بدو تأسیس از نیمۀ دوم دهۀ 60 گروه فرهنگ فارسی را تاسیس و در کنار آن به تدوین واژگانها و واژه نامه های تخصصی اقدام کرد.

تأمین نیازهای دانشگاه‌های کشور به کتاب‌های خارجی
مرکز نشر دانشگاهی از سال 1361 و به دستور دولت وقت طبق اساسنامۀ خود برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی به فروش کتاب‌های خارجی به استادان، دانشجویان، متخصصان و کتابخانه‌های دانشگاه‌ها اقدام کرد. برقراری روابط علمی با مؤسسات بزرگ انتشاراتی جهان و دانشگاه‌های خارجی باعث شد که این مرکز به عنوان معتبرترین مؤسسۀ فرهنگی در زمینۀ واردات کتاب‌های علمی و دانشگاهی هم در میان ناشران بین‌المللی و هم در میان جامعۀ دانشگاهیان ایران شناخته شود. این مرکز همچنین مجلات علمی آکادمیک را از شش ناشر معتبر وارد می‌کرد و اقبال مراجعان باعث شد تهیۀ و توزیع مجلات علمی و آکادمیک از تمامی ناشران معتبر در دستور کار مرکز قرار بگیرد
مرکز نشر دانشگاهی، بنیان گذار نمایشگاه بین المللی کتاب در ایران، اولین نمایشگاه کتاب‌های پزشکی را در اردیبهشت سال 1363 در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی و نخستین نمایشگاه بین‌المللی کتاب را در سال 1366 در همان محل برگزار کرد.

پاسداشت زبان فارسی به عنوان زبان علم
مرکز نشر دانشگاهی در سال 1371 دوره‌های کوتاه مدت ترجمه و در سال 1372، بنا به ضرورت، دوره‌های آموزش ویراستاری را با عنوان دورۀ مقدماتی ویرایش برگزار کرد که در هر دورۀ آن 20 واحد درسی را زبده‌ترین استادان آموزش می‌دادند. در این دوره، که اولین دورۀ تخصصی آموزش ویرایش به صورت عمومی در سطح کشور بود، با استعدادترین و مناسب‌ترین علاقه‌مندان از طریق آزمون ورودی پذیرفته و پس از طی دورۀ 2 ساله با گذارندن امتحان جامع فارغ التحصیل می‌شدند .

فصل تازه ای در فعالیت های مرکز نشر دانشگاهی و پیوستن به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
در سال 1383 فعالیت مرکز نشر دانشگاهی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز و در تاریخ 1383/06/22 با ابلاغ وزیر وقت با عضویت مرکز در هیئت امنای منطقۀ دو پژوهشی موافقت شد. در آن زمان مرکز نشر، به رغم داشتن بیش از 200 کارمند، تشکیلات مصوب نداشت و در هشتمین جلسۀ مشترک هیئت امنای دانشگا‌ه‌ها و مراکز تحقیقاتی در 1382/08/03 مصوب شده بود مرکز نمودار سازمانی خود را براساس ضوابط و در قالب 2 معاونت و 6 مدیریت تهیه کند.

در نمودار سازمانی مرکز با هماهنگی دفتر برنامه و بودجه و تشکیلات وزارت علوم آماده و به جلسۀ هیئت امنا ارسال شد. کارکنان مرکز تا 1383/06/02 از نظر استخدامی تابع آیین‌نامه استخدامی مصوب شورای قبلی و از نظر بیمه و بازنشستگی مشمول قانون بیمه تأمین اجتماعی بود. در 1389/08/30 پیش‌نویس نمودار سازمانی مرکز نشر به دفتر برنامه و بودجه و تشکیلات وزارت علوم ارسال شد
 طبق مصوبه پانزدهم جوابیۀ سومین نشست از دورۀ دوم هیئت امنای سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) مورخ 1391/09/08 نمودار سازمانی مرکز نشر دانشگاهی تصویب شد و در 1392/04/16 رئیس هیئت امنا و هیئت‌های ممیزه آن را برای اجرا ابلاغ کردند .

طی حدود چهار دهه فعالیت، مرکز نشر دانشگاهی از جایگاهی درخور در حوزۀ نشر کشور برخوردار شده است و وظایف اصلی خود را، که پاسداشت و ترویج زبان فارسی به عنوان زبان علم و در اختیار گذاشتن معیاری برای ارزیابی ترجمه و تألیف کتاب‌های دانشگاهی است، به درستی انجام می‌دهد.