هشتمین وب‌نشست تخصصی اصطلاحشناسی و واژهگزینی مرکز نشر دانشگاهی با همکاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی و انجمن زبان‌شناسی ایران، چهارشنبه 29 دی 1400با سخنرانی دکتر رضا عطاریان، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات واژهگزینی، با موضوع «تاریخ واژهگزینی در ایران» برگزار شد.
در این سخنرانی فعالیت‌های واژهگزینی در دورۀ دوم علمی ایران (از شروع آموزش و گسترش علوم اروپایی تا اکنون) بررسی شد. نهادهای رسمی واژهگزینی این دوره شامل مجلس آکادمی، فرهنگستان‌های اول و دوم هستند.
از همان ابتدای آموزش علوم اروپایی در ایران، مسئولان دولتی، برنامه‌ریزان آموزشی و اولیای مدرسه دارالفنون بر فارسی بودن زبان علم تاکید داشتند به عنوان مثال «یوهان شلیمر»، دومین معلم پزشکی اروپایی در مدرسه دارالفنون، معتقد بود که پیشرفت و تحول علمی تنها زمانی میسر می‌شود که آموزش علوم به زبان مادری دانشجویان باشد. او پولاک را که پیشکسوت وی بود می‌ستود و معتقد بود که تاکید پولاک بر آموزش به زبان فارسی سبب نهادینه شدن آموزش پزشکی فارسی شده است.
شلیمر و شاگردش، میرزاتقی کاشانی طبیب که خوداز چهره‌های شناخته‌شده در تاریخ‌های سه‌گانه علم و روزنامه‌نگاری و واژهگزینی ایران شد، واضع اصطلاحات علمی بسیاری بودند. همچنین دو روزنامه علمی این دوره یعنی «دانش» که در مدرسه دارالفنون به چاپ می‌رسید و «مفتاح‌الظفر» که نشریه‌ای علمی بوده و توسط انجمن معارف ایران در کلکته به زبان فارسی منتشر می‌شد نیز واژه‌گزینی‌هایی در زمینه علوم مختلف انجام می‌دادند.
در بخش بعدی سخنرانی پنج شخصیت علمی دوره قاجار که بر ضرورت برنامه‌ریزی زبان توسط یک نهاد رسمی تاکید کرده و پیشنهادهایی مبنی بر تاسیس فرهنگستان داده بودند، معرفی شدند. تلاش‌های این دانشمندان سبب شد که نهایتا در سال ۱۲۸۳ شمسی، در دوره مظفرالدین شاه، اولین نهاد رسمی برنامه‌ریزی زبان در ایران یعنی «مجلس آکادمی» تاسیس شود.
در بازۀ زمانی بین «مجلس آکادمی» تا فرهنگستان ایران (فرهنگستان اول) فعالیت‌های غیر رسمی متعددی در زمینۀ واژهگزینی انجام می‌شد که از آن جمله می‌توان به تلاش و اقدامات روزنامه «کاوه» چاپ برلین در زمینۀ وضع اصطلاحات جدید اشاره کرد. از سوی دیگر سه نهاد نیمه رسمی «وزارت جنگ» (۱۳۰۳)، «آکادمی ادبیات و صنایع ظریفه» (۱۳۰۵) و «دارالمعلمین عالی» (۱۳۱۱) نیز در فاصله مجلس آکادمی و فرهنگستان اول فعالیت‌های در واژهگزینی انجام دادند.
در بخش بعدی سخنرانی به معرفی فرهنگستان اول و نمونه‌ای از واژه‌های وضع شده توسط این نهاد پرداخته شد، همچنین نظرات برخی از منتقدین این فرهنگستان نیز بیان شد.
در محدوده زمانی بین تعطیلی فرهنگستان اول (۱۳۳۲) و گشایش فرهنگستان دوم (۱۳۴۹) حدود ۱۰ نهاد نیمه رسمی از جمله «انجمن اصطلاحات جغرافیایی» و «انجمن نظام پزشکی» فعالیت داشتند.
وجود نهادهای غیر رسمی و نیمه رسمی در فاصله بین فعالیت نهادهای رسمی (فرهنگستان‌ها) سبب ایجاد نوعی پیوستگی چه از نظر زبانی و چه از نظر اعضا و افراد و چه از نظر شیوه‌ها و روش‌ها و امکانات واژهگزینی شد.
فرهنگستان زبان ایران که در سال ۱۳۴۹ تاسیس گردید بیش از فرهنگستان اول گرایش‌های پژوهشی داشت و دارای هشت پژوهشگاه مختلف بود که خاص‌ترین آنها، که در فرهنگستان های دیگر نظیر نداشت، «پژوهشگاه رابطه زبان‌های ایرانی با زبان‌های دیگر» بود.
فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم) در سال ۱۳۵۷ تعطیل شد و نهاد نیمه رسمی‌شاخصی که در فاصله این فرهنگستان تا فرهنگستان سوم (فرهنگستان زبان و ادب فارسی) فعالیت کرد «مرکز نشر دانشگاهی» بود که در سال ۱۳59 تاسیس شد و دستاوردهای بسیار ارزشمندی داشت.
سخنران در خاتمه این نشست نگاهی اجمالی به تاریخچۀ اصطلاحشناسی و پیشگامان آن در ایران داشت. معرفی دستاوردها و فعالیت‌های پژوهشی دو پیشکسوت حوزه اصطلاحشناسی یعنی «آقای دکتر رضا منصوری» و «خانم دکتر شهین نعمت‌زاده» آخرین بخش این سخنرانی بود.