گزارش نشست سوم ادبیات تطبیقی با موضوع بررسی ادبیات تطبیقی در کشورهای اسپانیایی‌زبان

به همت دبیرخانۀ همایش ادبیات تطبیقی این نشست که با سخنرانی دکتر علی فیض‌الهی و دکتر مریم حق‌روستا، از اعضای هیئت علمی دانشکدۀ ادبیات و زبانهای خارجی دانشگاه تهران، همراه بود پنج‌شنبه 24 فروردین‌ماه از ساعت 15 الی 17 در تالار استاد امیرخانی خانۀ هنرمندان ایران برگزار شد.

_x000D_

در این نشست ضمن بررسی وضعیت کنونی ادبیات تطبیقی و نیز تأثیرپذیری ادبیات اسپانیا از دیگر ملل، به وضعیت ادبیات تطبیقی در کشورهای اسپانیایی‌زبان قارۀ آمریکا که تنوع ادبی، بومی و … دارند نیز پرداخته شد.

_x000D_

یکی از سخنرانان این نشست آقای دکتر علی فیض‌الهی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه زبانهای اسپانیایی و ایتالیایی دانشکدۀ زبان و ادبیات خارجی دانشگاه تهران، در ارتباط با ادبیات تطبیقی در کشورهای اسپانیایی‌زبان بیان کرد:

_x000D_

اگر ادبیات تطبیقی اسپانیا را در جایگاه ادبیات مقایسه‌ای بررسی کنیم، پیشینۀ آن به قرن هفتم هجری یعنی حضور اعراب در کشورهای اسپانیایی‌زبان برمی‌گردد. اما در قرن ۱۲ با سفر شرق‌شناس به بغداد و دیگر کشورهای عرب‌زبان و حتی ایران و نیز تأسیس مدارس‌ عالی در اسپانیا تغییر کرد. شرق‌شناسانی که در اسپانیا حضور داشتند کتابهایی را از این کشورها به کشور خود بردند و ترجمه کردند. از همان زمان ریشه‌های ادبیات تطبیقی در اسپانیا و کشورهای اروپایی شکل گرفت. ولی، در همین زمان نیز گرایش ادبی خاصی وجود نداشت، بلکه تنها رخدادهایی موجب شکل‌گیری مکتبی متشکل از نویسندگان و شاعران فارسی‌زبان یا اعرابی شد که در اسپانیا و در تعامل با مردم آنجا زندگی می‌کردند و به عربی شعر می‌گفتند. جالب این است که وزن و ریشۀ زبان اسپانیایی شبیه وزن و ریشۀ زبان عربی بود. اولین اثر ادبی یا شعر اسپانیایی در همان زمان به وجود آمد.

_x000D_

دکتر فیض‌الهی در ادامه به بررسی تأثیر زبان عربی در زبان اسپانیایی پرداخت: عربها هفت قرن در اسپانیا بودند و در زبان اسپانیایی چهار هزار زبان عربی وجود دارد. تمام واژه‌هایی که در زبان اسپانیایی با اَل شروع می‌شود عربی است و تأثیر زبان عربی حتی در اشعار آنها نیز به چشم می‌خورد، به‌گونه‌ای که برخی از شاعران اسپانیایی ادبیاتشان را مدیون حضور ادبیات شرق در این کشور می‌دانند. حتی با وجود اینکه در قرن ۲۱ زندگی می کنیم، هنوز تأثیر حضور زبان عربی در این کشور محسوس است، زیرا برای آنها اهمیت و منشئی خاص داشته است.

_x000D_

وی همچنین به جایگاه ادبیات تطبیقی اسپانیا در دیگر کشورهای دنیا اشاره کرد: آنها در این فکر نبوده‌اند که ادبیات تطبیقی‌شان را به کشورهای دیگر هم بفرستند، بلکه بیشتر در فکر ایجاد نوعی تعامل با دیگر کشورها بودند. ولی، ادبیات تطبیقی به این صورت که هم اکنون وجود دارد، یعنی در جایگاه رشته‌ای دانشگاهی، در دهۀ 80 در اسپانیا به وجود آمد که بیشتر حالت ملی و فراملی داشت و تحت تأثیر مکتب پاریس بود و به‌عبارتی به مطالعۀ تاریخی ریشه‌های ادبی می‌پرداخت.

_x000D_

در ادامه، به تأثیر زبان فارسی در ادبیات این کشور گفت: زبان فارسی به صورت مستقیم تأثیرگذار نبوده است، یعنی از طریق زبان عربی تأثیر داشته، زیرا اصلاً از زبان عربی وارد زبان اسپانیایی شده است. در حال حاضر حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ لغت فارسی در این زبان وجود دارد، مثلاً اسامی بیشتر گلها از زبان فارسی گرفته شده است و در این زمینۀ اسنادی نیز وجود دارد. البته اشعار فارسی تأثیرگذار بوده است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. در این زمینه تحقیقها و مطالعاتی وجود داشته است. حتی می‌توان گفت که اگر ادبیات حافظ، خیام و مولوی نبود، ادبیات کسی مثل گارسیا لورکا از شاعران دورۀ انقلاب اسپانیا هم به وجود نمی‌آمد.

_x000D_

وی در توضیحی دربارۀ جایگاه ادبیات اسپانیایی در ایران افزود: اگر منظور از ادبیات اسپانیایی ادبیات خود اسپانیا باشد، می‌توان گفت که در ایران شاعرانی مثل لورکا مطرح‌اند که شاملو نیز اشعار او را به فارسی برگردانده است، اگرچه نویسندگان و شاعرانی از اسپانیا نیز در ایران مطرح‌اند. اما، اگر منظور از ادبیات اسپانیا، آمریکای لاتین باشد، این ادبیات بیشتر در کشور ما شناخته شده است، مثلاً نویسندگانی مثل مارکز یا بورخس که همه آثارشان را می‌خوانند.

_x000D_

دکتر مریم حق‌روستا، عضو هیئت علمی دانشکدۀ ادبیات و زبانها خارجی دانشگاه تهران، سخنران دیگر این نشست در ارتباط با تأثیر ادبیات تطبیقی در کشورهای اسپانیایی‌زبان گفت: آموزش و تحقیقات انجام‌شده در این کشورها اولین گام در مطالعات ادبیات تطبیقی در این منطقه است. اگرچه روشنفکران این حوزۀ جغرافیایی همیشه روابط عادی خود را با اروپا حفظ کرده‌اند، اما نمی‌توان میزان توسعۀ ادبیات تطبیقی در همه کشورها را یکسان دانست، زیرا میزان رشد ادبیات تطبیقی در هر کشوری به فراخور شرایط و سطح دانش و فرهنگ آن جامعه متفاوت است.

_x000D_

دکتر حق‌روستا به ویژگیهای ادبی ادبیات برزیل اشاره کرد: برخی از نویسندگان برجستۀ برزیل بر این اعتقادند که ادبیات برزیل ویژگیهای خاص خود را دارد و باید با ویژگیهای تثبیت‌شدۀ سایر ادبیاتها مقابله کند و به نویسندگان دیگر توصیه کردند که باید برای بیان رنگ و بوی محلی منطقه پافشاری، و از تقلید از سایر ادبیاتها اجتناب کرد.

_x000D_

     گفتنی است نشست چهارم ادبیات تطبیقی به بررسی ادبیات تطبیقی آلمانی‌زبان‌ اختصاص خواهد داشت.

_x000D_