روز چهارشنبه ۲۳مهرماه ۱۴۰۴ سالن همایشهای مرکز نشردانشگاهی میزبان اساتید، پژوهشگران و علاقهمندان بهمطالعات میانرشتهای سد. در دومین سمپوزیوم از سلسله گردهماییها در حوزه مطالعات میانرشتهای به بررسی«فرهنگ، شهر، زیستبوم» پرداخته شد. این نشست با هدف بررسی پیوند میان فرهنگ، شهر و زیستبوم از منظر میانرشتهای و با تأکید بر بومیسازی این مفاهیم در بستر ایران، با حضور استادان و پژوهشگران برجسته این حوزه برگزار گردید.
در مراسم افتتاحیه این برنامه، دکتر احمد شاکری، دبیرعلمی سمپوزیوم و مشاور پژوهشی مرکز نشر دانشگاهی، با اشاره به پیشینه برگزاری این سمپوزیوم در خرداد ماه سال جاری در دانشگاه مازندران حول محور فرهنگ، زبان وادبیات بر اهمیت علمی برگزاری چنین برنامههایی و همچنین بر ضرورت توجه به مطالعات میانرشتهای در نظام پژوهشی کشور تأکید کرد. وی گفت اینگونه رویدادها میتواند به همافزایی میان حوزههای مختلف علمی و شکلگیری زبان مشترک میان پژوهشگران منجر شود.
سپس دکتر سید امیرمسعود شهرامنیا، رئیس مرکز نشردانشگاهی، جایگاه ویژه مطالعات میانرشتهای را در تحول آموزش و پژوهش دانشگاهی تشریح کرد و افزود: مرکز نشردانشگاهی تلاش دارد با حمایت از نشستهای میانرشتهای،زمینهساز گفتوگو میان حوزههای گوناگون علمی در کشور باشد.
در ادامه، دکتر عبدالامیر نبوی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دبیر کمیسیون انجمنهای علمی ایران، بر نقش انجمنهای علمی در ترویج مطالعات میانرشتهای تأکید کرد و اظهار داشت که تقویت پیوند میان انجمنها، دانشگاهها و مراکز پژوهشی میتواند ارتقای فرهنگ همکاری میانرشتهای را در سطح ملی به دنبال داشته باشد.
در پایان افتتاحیه دکتر علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیسجمهور و رئیس انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، اهمیت مطالعات میانرشتهای در درک پدیدههای پیچیده اجتماعی را برجسته کرد و افزود: پرداختن به پیوند میان فرهنگ، شهر وزیستبوم از منظر میانرشتهای ضرورتی اجتنابناپذیر برای سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی ایران است. از این رو نظریهپردازی در این حوزه بسیار مهم و حلقه مفقوده مطالعات میانرشتهای در ایران است.
پنلهای علمی
در نخستین پنل علمی، دکتر بهمن نامور مطلق، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در سخنرانی خود با عنوان «مفصلبندی میانرشتهای»، تأکید کرد که مفصلبندی میانرشتهای به معنای پیونددهی سازمند رشتههای علمی مختلف است و این رویکرد میتواند به تولید دانش بومی در ایران یاری رساند.
سپس دکتر ناصر فکوهی، استاد دانشگاه تهران در این سخنرانی به بررسی رابطه میان انسان، فرهنگ و هوش مصنوعی پرداخت و بر اهمیت نگاه میانرشتهای تأکید کرد. او هوش مصنوعی را نه تنها یک پدیده تکنولوژیک، بلکه یک مسئله انسانشناختی و فرهنگی دانست که نیازمند تلفیق علوم انسانی، علوم اجتماعی، فلسفه و فناوری است.
در ادامه، دکتر حسین میرزایی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در سخنانی با عنوان «پیچیدگی و میانرشتگی» به تبیین رابطۀ میان نظامهای پیچیدۀ اجتماعی و ضرورت نگاه چندرشتهای پرداخت. وی تحلیل و حل مسائل امروز جامعه را بدون بهرهگیری از مدلهای میانرشتهای ممکن ندانست.
در دومین پنل علمی، دکتر فرهاد ساسانی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س)، در سخنرانی خود با عنوان «رویکردهای درونسیستمی و بیناسیستمی در مطالعات میانرشتهای: پیامدهای روششناختی» به بررسی چارچوبهای نظری و شناختی این حوزه پرداخت. وی، با اشاره به تفاوت میان تعامل درونسیستمی و بیناسیستمی، تأکید کرد که فهم پدیدههای پیچیدۀ انسانی و فرهنگی مستلزم عبور از نگاههای تکبعدی و حرکت بهسوی مدلهای شبکهای و چندسطحی است.
در ادامه، دکتر علی عباسی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در سخنرانی خود با موضوع «روششناسی اسطورهشناسی: شهرهای اسطورهای و اسطورههای شهری»به تحلیل ظرفیتهای مطالعات اسطورهشناسی در حوزۀمیانرشتهای پرداخت. او با تبیین پیوند میان اسطوره، فرهنگ و ادبیات، خاطرنشان کرد که اسطورهشناسی میتواند بستری برای بازخوانی تاریخی و فرهنگی مسائل معاصر ایران فراهم آورد و به فهم عمیقتر لایههای معنایی فرهنگ ایرانی کمک کند.
سومین سخنران این پنل دکتر زهرا شکری، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا، در سخنرانی خود با عنوان «نقد بومشناختی: بازاندیشی در رابطۀ ادبیات و زیستبوم»، به بررسی نسبت میان متون ادبی و محیطزیست پرداخت. او با نگاهی انتقادی به رویکردهای رایج در بومشناسی، بر لزوم بازتعریف رابطۀ ادبیات و زیستبوم در بستر فرهنگی و اقلیمی ایران تأکید و خاطرنشان کرد که پژوهشهای ادبی میتوانند نقش مؤثری در تقویت حساسیت زیستمحیطی در جامعه ایفا کنند.
در پایان، دکتر آزیتا افراشی، رئیس انجمن زبانشناسی ایران و دبیر این پنل، به جمعبندی مباحث مطرحشده پرداخت و بر اهمیت نگاه میانرشتهای بهعنوان راهبردی مؤثر در توسعۀعلمی و فرهنگی کشور تأکید کرد. پس از آن نیز جلسه با پرسش و پاسخ و ارائۀ دیدگاههای تکمیلی ادامه یافت.
در پنل سوم، دکتر مقصود فراستخواه، عضو هیئت علمی مؤسسۀ پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی، در سخنرانیای باعنوان «مطالعات میانرشتهای و چرخش پارادایمی در پژوهشعلمی» به بررسی تغییرات بنیادی در رویکردهای علمی و ضرورت اتخاذ رویکردهای میانرشتهای پرداخت. وی تأکید کرد که پژوهشهای نوین باید فراتر از مرزهای سنتی رشتهها حرکت کنند تا بتوانند مسائل پیچیدۀ اجتماعی و فرهنگی ایران را به شیوهای دقیق و کاربردی تحلیل کنند.
سپس دکتر جبار رحمانی، عضو هیئت علمی مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، در سخنانی با موضوع «آیینها و برساختهای هویت شهری در ایران مدرن»، به بررسی نقش آیینها و مناسک فرهنگی در شکلگیری هویت شهری پرداخت. وی با اشاره به نمونههای تاریخی و معاصر، فهم هویت شهری بدون توجه به تعامل میان فرهنگ و ساختارهای شهری را ناقص خواند و مطالعات میانرشتهای را ابزاری مهم برای تحلیل این تعامل دانست.
سومین سخنران این پنل، دکتر لیلا اردبیلی، عضو هیئت علمی مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، در سخنرانی خودبا عنوان «نگاهی شناختی به رابطۀ شهر و نظامهای فرهنگی»،به بررسی چگونگی تأثیر متقابل ساختارهای شهری و نظامهای فرهنگی پرداخت. وی تأکید کرد که درک این رابطه نیازمند استفاده از مدلهای میانرشتهای و توجه به بسترهای شناختی و اجتماعی جامعۀ ایرانی است تا سیاستگذاریهای شهری و فرهنگی بهصورت مؤثر و بومی شکل بگیرد.
در چهارمین پنل علمی، ابتدا دکتر سید ابوالحسن ریاضی، عضو هیئت علمی مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، درسخنرانی خود با عنوان «روایت سینما و شهر: سینما چگونه شهر را روایت میکند؟»، به تحلیل نقش سینما در تصویرسازی و فهم شهر پرداخت. وی با اشاره به نمونههای ایرانی و جهانیتأکید کرد که سینما نهتنها بازتابدهندۀ زندگی شهری است، بلکه میتواند چارچوبهای شناختی شهروندان از فضای شهری را شکل دهد و درک میانرشتهای از شهر را تقویت کند.
سپس، دکتر افسانه کامران، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، در سخنانی با موضوع «هنر شهری و حافظۀ جمعی:آنچه شهر فراموش میکند و آنچه مردم به یاد میآورند»، به بررسی پیوند میان هنر شهری و حافظۀ جمعی پرداخت. وی خاطرنشان کرد که آثار هنری در فضاهای شهری، علاوه بر زیبایی بصری، نقشی مهم در حفظ خاطرههای جمعی و شکلدهی به هویت فرهنگی شهر دارند و مطالعات میانرشتهای میتواند این فرایند را تحلیل و تقویت کند.
در ادامه، دکتر مرتضی بابک معین، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، در سخنرانیای باعنوان «فضای عمومی بهمثابه متن تبلیغاتی»، به تحلیل کارکردهای اجتماعی و تبلیغاتی فضاهای عمومی در شهر پرداخت. وی تأکید کرد که فضاهای شهری متنهایی زنده هستند که پیامها و ارزشها را منتقل میکنند و مطالعات میانرشتهای میتواند ابزار مناسبی برای درک این تعاملات پیچیده باشد.
در پایان این پنل، از تلاشهای علمی و پژوهشی دکتر معین در حوزۀ نشانهشناسی و ادبیات، و نقش ایشان در تقویت مطالعات میانرشتهای تقدیر شد.
سمپوزیوم مطالعات میانرشتهای در فرهنگ، شهر و زیستبومفرصتی منحصربهفرد برای همافزایی میان استادان، پژوهشگران و فعالان این حوزهها در ایران بود. شرکتکنندگان بر اهمیت نگاه میانرشتهای، بومیسازی مفاهیم و توسعۀهمکاریهای علمی میان دانشگاه، نهادهای فرهنگی و مدیریت شهری تأکید کردند. این نشست علمی زمینهساز تبادل دانش و تجربه، و ارائۀ راهکارهای نوآورانه برای توسعۀ مطالعات میانرشتهای در ایران بود.
